Dotacje unijne stanowią dla przedsiębiorstw ważne źródło finansowania innowacji i rozwoju. W nowej perspektywie Funduszy Europejskich 2021–2027 dostępne środki są rekordowe – Polska ma do dyspozycji ponad 76 mld euro z polityki spójności . Co istotne, fundusze te można wykorzystać nie tylko na oczywiste inwestycje, takie jak zakup maszyn czy budowę obiektów, ale także na wiele mniej oczywistych obszarów wsparcia działalności firmy. Nowe programy krajowe (m.in. FENG, FERC, FEPW) oraz 16 programów regionalnych oferują dofinansowanie inicjatyw związanych z konkurencyjnością przedsiębiorstw, innowacjami, cyfryzacją, ochroną środowiska, energią, rynkiem pracy, edukacją i innymi dziedzinami . Dzięki temu przedsiębiorcy – od mikro po dużych – mogą pozyskać środki na rozwój firmy w szerszym zakresie niż kiedykolwiek wcześniej.

W poniższym poradniku opisujemy kluczowe obszary, w których dotacje dla firm mogą zostać skutecznie zastosowane w obecnej perspektywie finansowej. Dowiesz się, jak finansowanie z funduszy UE może pomóc w rozwoju pracowników, cyfryzacji biznesu, ekspansji zagranicznej, innowacjach, zielonej transformacji oraz tworzeniu nowych modeli biznesowych. Podpowiadamy również, jak zidentyfikować własne potrzeby rozwojowe i wybrać odpowiedni typ wsparcia – samodzielnie lub przy wsparciu profesjonalnego konsultingu.

Nowa perspektywa 2021–2027 – szersze możliwości dla biznesu

Fundusze Europejskie na lata 2021–2027 otwierają przed przedsiębiorcami szereg nowych możliwości. Wsparcie dla firm przewidziano zarówno w programach krajowych, jak i regionalnych. Główne programy krajowe to m.in.:

Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG) – następca programu „Inteligentny Rozwój”, z budżetem ok. 42,9 mld zł, ukierunkowany na innowacje, badania i rozwój (B+R) oraz zaawansowane technologie . FENG wprowadza kompleksowe, modułowe podejście do potrzeb przedsiębiorców, finansując projekty od prac B+R, przez wdrożenia i komercjalizację, po transformację cyfrową czy ekologiczną . Preferencyjnie traktowane są projekty MŚP, a cele programu wpisują się m.in. w założenia Europejskiego Zielonego Ładu (neutralność klimatyczna, zielona transformacja) .

Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy (FERC) – kontynuacja programu „Polska Cyfrowa”, koncentruje się na dostępie do szybkiego Internetu, rozwoju e-usług publicznych i gospodarki opartej na danych oraz na zwiększaniu cyberbezpieczeństwa i kompetencji cyfrowych . Dla przedsiębiorców FERC oznacza m.in. wsparcie transformacji cyfrowej MŚP (specjalne konkursy na cyfryzację biznesu) oraz rozwój umiejętności cyfrowych kadr.

Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej (FEPW) – specjalny program dla 5 województw Polski Wschodniej (oraz części Mazowsza), wspierający ich przyspieszony rozwój. W FEPW przewidziano środki m.in. na start-upy, automatyzację i robotyzację, wzornictwo w MŚP oraz gospodarkę o obiegu zamkniętym . Program ten finansuje np. platformy startowe, projekty internacjonalizacji MŚP czy wdrażanie innowacji i nowych modeli biznesowych w firmach z tych regionów.

Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (FEnIKS) – największy program UE (24 mld euro) skupiony na zrównoważonym rozwoju, infrastrukturze i zielonej transformacji . Choć gros środków kierowanych jest do sektora publicznego (energetyka, transport), również przedsiębiorstwa – zwłaszcza średnie i duże – mogą sięgać po dotacje z FEnIKS na projekty związane z poprawą efektywności energetycznej, redukcją emisji i inwestycjami proekologicznymi.

Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS) – program skupiony na kapitale ludzkim i rynku pracy. Dofinansowuje działania związane z edukacją, kompetencjami, dostosowaniem pracowników do rynku, a także włączeniem społecznym . Dla firm oznacza to możliwość uzyskania wsparcia na rozwój pracowników (szkolenia, doradztwo) czy poprawę dostępności miejsc pracy.

Oprócz powyższych, każde z 16 województw posiada własny program regionalny (np. „Fundusze Europejskie dla Małopolski 2021-2027”), zarządzany przez samorząd województwa. Programy te mają na celu finansowanie potrzeb rozwojowych dostosowanych do specyfiki regionu – w tym konkurencyjności MŚP, innowacji, cyfryzacji, ochrony środowiska, rynku pracy i edukacji . Przedsiębiorcy powinni śledzić ogłoszenia naborów zarówno na poziomie krajowym (np. konkursy PARP, NCBR) jak i regionalnym, ponieważ pula dostępnych dotacji jest rozproszona w różnych programach tematycznych.

W kolejnych sekcjach pokazujemy, na jakie konkretnie obszary działalności firmy można obecnie uzyskać dotacje unijne. Zachęcamy, by spojrzeć na potrzeby swojej firmy szerzej niż tylko zakup maszyn – być może wśród poniższych kategorii znajdziesz kierunek, w którym warto się rozwijać z pomocą dofinansowania.

Rozwój pracowników i kadry zarządzającej

Rozwój kompetencji pracowników oraz doskonalenie kadry menedżerskiej przekłada się bezpośrednio na konkurencyjność firmy. Jednak szkolenia, kursy i programy rozwojowe bywają kosztowne – tutaj z pomocą przychodzą dotacje z funduszy UE na rozwój zasobów ludzkich. W ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) finansowane są liczne inicjatywy szkoleniowe i doradcze dla przedsiębiorstw.

Przykładowo, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) realizuje programy takie jak Akademia Menadżera MŚP, oferujące nawet do 100% dofinansowania kosztów szkoleń dla właścicieli firm, kadry kierowniczej oraz osób przewidzianych do awansu . Oznacza to, że firma może nieodpłatnie przeszkolić swoich menedżerów z zakresu nowoczesnego zarządzania, przywództwa czy cyfryzacji biznesu. Inny przykład to nowy program Akademia HR (uruchomiony w perspektywie 2021–2027), wspierający rozwój kompetencji z obszaru zarządzania zasobami ludzkimi.

Na poziomie regionalnym wiele województw kontynuuje system bonów szkoleniowych lub dofinansowania usług rozwojowych za pośrednictwem Bazy Usług Rozwojowych (BUR). Dzięki temu MŚP mogą uzyskać np. 50–80% dopłaty do szkoleń zawodowych, studiów podyplomowych dla pracowników czy usług doradczych (strategicznych, finansowych) związanych z podniesieniem kompetencji zespołu. Często dofinansowane mogą być także specjalistyczne szkolenia techniczne, np. obsługa nowego oprogramowania lub sprzętu w firmie.

Warto podkreślić, że inwestycja w kapitał ludzki jest traktowana na równi z inwestycją w kapitał rzeczowy. Nowa perspektywa UE kładzie nacisk na „nowoczesną organizację działalności przedsiębiorstw” i kompetencje kadry jako warunek efektywnego wykorzystania technologii . Dlatego przedsiębiorcy powinni diagnozować luki kompetencyjne w firmie – czy to w obszarze umiejętności cyfrowych, zarządzania, eksportu, czy innych – i szukać programów, które pozwolą te luki wypełnić przy minimalnych kosztach własnych. Dofinansowane szkolenia i doradztwo przynoszą firmie wymierne korzyści: lepiej wykwalifikowany personel pracuje wydajniej, wprowadza usprawnienia i innowacje, co finalnie przekłada się na wzrost przychodów i przewagę konkurencyjną.

Cyfryzacja i wdrażanie narzędzi IT

Transformacja cyfrowa biznesu to jeden z priorytetów Unii Europejskiej w latach 2021–2027. Cyfryzacja przedsiębiorstwa – od wdrożenia systemów IT (ERP, CRM, Business Intelligence), przez automatyzację produkcji (roboty, IoT), po przenoszenie usług do chmury – może znacznie podnieść efektywność operacji i obniżyć koszty. Dla wielu firm barierą są jednak wysokie nakłady na sprzęt, oprogramowanie czy integrację rozwiązań. Obecnie dostępnych jest wiele dotacji, które mają te inwestycje ułatwić.

Przedsiębiorcy mogą szukać wsparcia m.in. w programach regionalnych – praktycznie każde województwo planuje konkursy na dofinansowanie transformacji cyfrowej MŚP. Przykładowo w Małopolsce ogłoszono konkurs na Przemysł 4.0 dla MŚP, w którym firmy mogły uzyskać 50–80% dofinansowania na zakup i wdrożenie systemów informatycznych, sprzętu IT oraz przeszkolenie personelu związanego z tymi zmianami . Warunkiem było posiadanie planu transformacji cyfrowej (diagnozy dojrzałości cyfrowej przedsiębiorstwa), co zapewnia, że inwestycje będą dobrze zaplanowane i spójne z potrzebami firmy . Z kolei w woj. śląskim w 2023 r. uruchomiono dotacje do 85% kosztów dla MŚP na wprowadzenie wysoko specjalistycznych rozwiązań cyfrowych – finansowany jest zakup licencji, sprzętu, a także usług doradczych i szkoleniowych związanych z cyfryzacją . Podobne konkursy wspierające automatyzację i cyberbezpieczeństwo firm planowane są w Podlaskiem (dotacje do 85% na oprogramowanie, usługi IT i zabezpieczenia) czy na Dolnym Śląsku.

Na szczeblu krajowym przedsiębiorcy mają do dyspozycji moduł „Cyfryzacja” w ramach konkursu Ścieżka SMART (FENG). Umożliwia on sfinansowanie wdrożenia dostępnych rozwiązań IT w firmie w powiązaniu z innymi modułami projektu (np. B+R czy zielonymi inwestycjami) . Ponadto zaplanowano osobne działanie PARP pod nazwą „Wsparcie transformacji cyfrowej MŚP”, które ma oferować granty do ~200 tys. euro na cyfryzację przedsiębiorstw (pierwszy nabór ruszył pod koniec 2023 r.). Dla dużych firm pewne możliwości dawał również Krajowy Plan Odbudowy – komponent robotyzacji i cyfryzacji (choć skierowany był głównie do dużych przedsiębiorstw i jego realizacja w Polsce zależy od uzgodnień z KE) .

Co konkretnie można sfinansować w ramach dotacji na cyfryzację? Typowe wydatki kwalifikowane to: zakup oprogramowania (np. systemu ERP, platformy e-commerce), zakup lub leasing sprzętu komputerowego, urządzeń przemysłowych z elementami automatyki, czujników IoT itp., modernizacja infrastruktury sieciowej, wdrożenie rozwiązań chmurowych, a nawet koszty szkoleń pracowników z obsługi nowych narzędzi. Często dotacje pokrywają też koszty usług doradczych – np. opracowanie koncepcji transformacji cyfrowej, wykonanie audytu IT czy doradztwo w zakresie bezpieczeństwa danych. W nowych konkursach widoczny jest również nacisk na cyberbezpieczeństwo, więc firmy mogą uzyskać dofinansowanie na systemy zabezpieczeń, backupu, szkolenia z bezpieczeństwa cyfrowego itp. .

Krótko mówiąc, cyfryzacja to obszar, w którym firmy mogą liczyć na szczególnie duże wsparcie. Unia chce przyspieszyć adaptację technologii przez MŚP, dlatego kieruje do firm „szeroki strumień dotacji” na ten cel . Jeśli w Twojej firmie są procesy wykonywane wciąż ręcznie lub na papierze, dane rozproszone w arkuszach zamiast w zintegrowanym systemie, produkcja która mogłaby być bardziej zautomatyzowana – warto przygotować plan zmian i poszukać odpowiedniego konkursu. Dobrze zaplanowana inwestycja cyfrowa, współfinansowana ze środków UE, może znacząco zwiększyć wydajność, zmniejszyć ryzyko błędów i uwolnić zasoby (czas pracowników) na bardziej kreatywne zadania.

Promocja i internacjonalizacja firmy

Ekspansja zagraniczna i budowanie marki na rynkach międzynarodowych to kolejne pole, na którym przedsiębiorcy mogą skorzystać z dotacji unijnych. Udział w zagranicznych targach branżowych, misjach handlowych, kampaniach promocyjnych czy dostosowanie oferty do wymogów nowych rynków – wszystkie te działania generują niemałe koszty, ale są istotne dla rozwoju firmy. W bieżącej perspektywie przewidziano specjalne wsparcie, by pomóc polskim firmom zaistnieć poza krajem.

Innowacje, B+R i projekty wdrożeniowe

Wdrożenie innowacji i prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (B+R) to często klucz do długofalowego wzrostu firmy – ale jednocześnie wymagają znaczących inwestycji i wiążą się z ryzykiem. Dlatego wsparcie innowacji od lat jest oczkiem w głowie funduszy unijnych dla firm. Obecny okres finansowania oferuje przedsiębiorcom kompleksowe instrumenty, które pozwalają sfinansować pełen cykl innowacji: od pomysłu, przez badania, po wdrożenie rynkowe.

Sztandarowym mechanizmem jest wspomniana już Ścieżka SMART w programie FENG. To nowatorskie podejście modułowe, w którym przedsiębiorca może w ramach jednego wniosku uzyskać dofinansowanie na bardzo różne kategorie wydatków – począwszy od kosztów prowadzenia prac B+R (wynagrodzenia badaczy, materiały do laboratoriów), poprzez zakup infrastruktury badawczej (aparatura, prototypowe linie technologiczne), aż po koszty szkoleń dla pracowników związanych z projektem, promocji nowych produktów za granicą czy nawet zielonych inwestycji towarzyszących wdrożeniu (np. ekoprojektowanie, audyt energetyczny i zakup urządzeń zwiększających efektywność energetyczną) . Warunkiem otrzymania dotacji SMART jest, by projekt zawierał moduł B+R lub innego rodzaju innowacji jako element obowiązkowy – pozostałe moduły (cyfryzacja, zazielenienie, internacjonalizacja, rozwój kompetencji itp.) są fakultatywne i dobierane wedle potrzeb firmy. Takie podejście „szyte na miarę” umożliwia sfinansowanie kompleksowego projektu innowacyjnego, łączącego np. stworzenie nowego produktu w laboratorium, zbudowanie linii pilotażowej oraz przeszkolenie pracowników i promocję produktu na targach – wszystko z jednej dotacji .

Zielona transformacja energetyczna i ekologiczna

Transformacja w kierunku zielonej, zrównoważonej gospodarki jest jednym z głównych trendów kształtujących politykę gospodarczą UE. Dla przedsiębiorstw oznacza to zarówno wyzwania (np. rosnące ceny energii, wymagania klimatyczne, presja na redukcję śladu węglowego), jak i możliwość uzyskania znaczącego wsparcia finansowego na projekty proekologiczne. Dotacje unijne mogą pomóc firmom stać się bardziej energooszczędnymi, ekologicznymi i przygotowanymi na gospodarkę niskoemisyjną.

Jednym z kluczowych obszarów jest poprawa efektywności energetycznej przedsiębiorstw. W programie FEnIKS już uruchomiono pierwsze konkursy dedykowane temu celowi – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (pełniący rolę instytucji wdrażającej) ogłosił np. konkurs dla średnich przedsiębiorstw na inwestycje poprawiające efektywność energetyczną (Działanie 1.1 FEnIKS) . Środki te pozwalają sfinansować m.in. modernizację linii technologicznych pod kątem zmniejszenia zużycia energii, wymianę starych energochłonnych maszyn na nowe, izolację termiczną budynków produkcyjnych, odzysk ciepła w procesach produkcyjnych czy modernizację systemów ogrzewania/chłodzenia. O dofinansowanie mogą ubiegać się firmy spełniające kryterium średniego przedsiębiorstwa, a poziom wsparcia wynosi zwykle ok. 50% kosztów kwalifikowanych (dokładna wysokość zależy od audytu energetycznego i oszczędności energii, jakie projekt ma przynieść).

Właśnie audyt energetyczny często bywa pierwszym krokiem – i on także może być objęty wsparciem. W wielu programach kosztem kwalifikowanym jest przeprowadzenie profesjonalnego audytu lub efektywny energetycznie projekt doradczy. Przykładowo, moduł „zazielenienie przedsiębiorstwa” w Ścieżce SMART pozwala pokryć koszty sporządzenia audytu energetycznego firmy, a następnie realizacji zarekomendowanych w nim usprawnień (zakup energooszczędnych urządzeń, modernizacja oświetlenia na LED, systemy oszczędzania energii itd.) . Dzięki temu przedsiębiorstwo może podejść kompleksowo do redukcji zużycia energii – najpierw zidentyfikować największe straty, a potem otrzymać fundusze na ich eliminację.

Tworzenie nowych modeli biznesowych

Dynamicznie zmieniające się otoczenie rynkowe – rozwój gospodarki cyfrowej, zmiany preferencji klientów, kryzysy (jak pandemia) – często wymusza na firmach ewolucję lub rewolucję modelu biznesowego. Niekiedy przedsiębiorstwo musi zasadniczo przeprojektować sposób, w jaki dostarcza wartość i generuje przychody: np. przejście z modelu sprzedaży produktu na model subskrypcyjny, wdrożenie nowych kanałów dystrybucji (e-commerce obok sprzedaży tradycyjnej), rozszerzenie oferty o usługi komplementarne, wejście w zupełnie nowy segment rynku lub przestawienie się na model cyrkularny (zamknięty obieg zasobów). Takie zmiany wiążą się z ryzykiem i kosztami (analizy, prototypowanie, szkolenia, często również inwestycje technologiczne), dlatego zostały ujęte jako obszar możliwy do wsparcia ze środków unijnych.

Już na poziomie założeń strategicznych wskazano, że rozwój przedsiębiorczości wymaga działań w zakresie „nowoczesnej organizacji działalności przedsiębiorstw, w tym nowych modeli biznesowych” . Odpowiedzią na to są konkursy umożliwiające firmom przygotowanie i wdrożenie nowego modelu biznesowego. Przykładowo, w programie regionalnym Pomorza Zachodniego (woj. zachodniopomorskiego) zaplanowano działanie 1.9 o właśnie takim tytule – firmy (często we współpracy z instytucjami otoczenia biznesu) mogą uzyskać dofinansowanie na kompleksowe projekty obejmujące analizę obecnego modelu, opracowanie nowej strategii biznesowej i jej pilotażowe wdrożenie. W praktyce może to oznaczać np.: skorzystanie z usług profesjonalnego doradcy strategicznego (konsultanta), który przeprowadzi diagnozę i zaproponuje plan zmian; następnie wdrożenie tych zmian – np. utworzenie platformy sprzedaży online wraz ze szkoleniem zespołu z jej obsługi, czy przetestowanie nowej usługi na grupie klientów i iteracyjne dostosowanie modelu.

Często elementem takich projektów bywa również wsparcie marketingowe i przygotowanie firmy do wejścia na nowe rynki w ramach zmienionego modelu. W cytowanym działaniu 1.9 typ projektu 3 dotyczył właśnie promocji eksportu jako części zmiany modelu biznesowego (np. firmy zmieniają profil z lokalnego na eksportowy, w czym pomaga dotacja na marketing zagraniczny) . Inny przykład to programy wzornictwa przemysłowego – np. PARP prowadził konkursy „Design dla przedsiębiorców”, w których MŚP otrzymywały grant na zatrudnienie projektantów wzornictwa celem zaprojektowania nowej linii produktów i modelu biznesowego opartego o design. W nowej perspektywie kwestie wzornictwa i kreowania marki również są obecne (choćby we wspomnianym FEPW jako „wzornictwo w MŚP”), co de facto dotyczy ulepszania modeli biznesowych poprzez design.

Podsumowanie: Fundusze europejskie stanowią dla polskich przedsiębiorców ogromną szansę na finansowanie rozwoju poza oczywistymi inwestycjami materialnymi. W latach 2021–2027 dotacje unijne dla firm obejmują szeroki wachlarz celów – od szkoleń i konsultingu doradczego, przez cyfryzację i ekspansję zagraniczną, po zaawansowane prace B+R, zielone technologie i przekształcanie modeli biznesowych. Świadomy przedsiębiorca powinien przyjrzeć się swojej strategii przez pryzmat tych możliwości. Być może to, co dotąd odkładano z braku funduszy – np. systematyczne szkolenie załogi, wejście na targi międzynarodowe czy opracowanie innowacyjnego produktu – teraz jest na wyciągnięcie ręki dzięki bezzwrotnemu finansowaniu. Warto więc aktywnie poszukiwać informacji, planować projekty i aplikować o środki. Umiejętne wykorzystanie dostępnych dotacji może stać się dla firmy katalizatorem rozwoju i źródłem przewagi konkurencyjnej na lata. Powodzenia!